"Vén màn" bí ẩn cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung

 Trên mặt trận thương mại, Mỹ và Trung Quốc đang liên tiếp áp thuế theo kiểu "ăn miếng trả miếng". Trung Quốc nếu không có những nhượng bộ cần thiết thì chắc chắn sẽ tiếp tục "nếm trái đắng", khi gần đây, họ bị "đánh hội đồng" không chỉ từ các lệnh trừng phạt của Mỹ (15-5), mà còn từ các đồng minh của nước này đối với tập đoàn công nghệ Huawei. 

 

Luật chơi của Mỹ

Cụm từ “cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung” khiến thế giới liên tưởng đến những cuộc chiến thương mại mà Mỹ đã từng phát động trong quá khứ: Thứ nhất, Tổng thống Mỹ H. Hoover (6-1930) đã ký Đạo luật Smoot-Hawley. Theo luật này, Mỹ tăng thuế đối với hơn 20.000 mặt hàng để bảo vệ nông dân Mỹ khi nền sản xuất nước này rơi vào suy thoái, đưa mức thuế nhập khẩu trung bình của Mỹ lên trên 45%. Mức thuế này đã khiến giá cả của nhiều mặt hàng, kể cả những loại hàng hóa phổ biến như trứng, đường và hành tây đồng loạt “leo thang”. Và tất nhiên, nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Canada và nhiều nước châu Âu đã cùng bắt tay trả đũa thuế quan đối với các sản phẩm của Mỹ. Kết quả là, kinh tế Mỹ rối loạn, kinh tế thế giới lâm vào đại khủng hoảng, thương mại toàn cầu sụp đổ cho đến năm 1934.

Thứ hai, vào thập niên 1980, nước Mỹ thời R. Reagan tuyên bố chiến tranh thương mại với Nhật Bản, đánh thuế xe ô tô, mô tô lên tới 45% và 100% sản phẩm điện tử. Kết quả là nước Mỹ giành thắng lợi, nhưng không nhiều, nước Nhật thua thảm, lúc đó nước Nhật đang ngấp nghé chiếm vị trí số 1 của kinh tế Mỹ, sau cuộc chiến thương mại, Nhật Bẩn tụt xuống thứ 3.

Thứ ba, Tổng thống Mỹ George W. Bush nâng thuế nhập khẩu thép từ 8% đến 30% vào năm 2002, GDP của Mỹ giảm 30,4 triệu USD, mất khoảng 200.000 việc làm, trong đó 13.000 việc làm thuộc những ngành liên quan đến sản xuất thép. Có thể thấy, Mỹ luôn chủ động tạo "cuộc chiến" nhằm điều chỉnh các chiến lược của nước này, ngăn chặn các nước phát triển đe dọa vị trí "độc tôn" của Mỹ, "ép" các nước khác phải tuân theo luật chơi của Mỹ.

Cạnh tranh thương mại hay cuộc đua chính trị?

Trong bối cảnh hiện nay cũng vậy, Tổng thống Mỹ D. Trump không bắt buộc phải cứu nền kinh tế. Thâm hụt thương mại với Trung Quốc diễn ra từ lâu, và nó ảnh hưởng không tức thời đến nền kinh tế Mỹ. Ngoài ra, để chuẩn bị cho cuộc chiến thương mại, ông D. Trump đã giảm thuế cho doanh nghiệp, thực hiện các biện pháp kích thích khiến tăng trưởng kinh tế Mỹ rất khả quan với tỷ lệ thất nghiệp thấp, đạt mức kỷ lục trong hơn 50 năm qua.

Theo thống kê, kinh tế Mỹ trong quý I năm 2019 tăng trưởng ấn tượng; Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) tạm dừng chu kỳ thắt chặt chính sách tiền tệ 3 năm qua, dự kiến không nâng lãi suất trong năm 2019. Cụ thể, nền kinh tế Mỹ tăng trưởng 3,2% trong quý I năm 2019; tỷ lệ thất nghiệp ở mức 3,6%, mức thấp nhất trong 50 năm qua.

Tuy nhiên, ông vẫn tuyên bố áp mức thuế 25% đối với lượng hàng hóa trị giá hơn 200 tỷ USD của Trung Quốc, đồng thời cân nhắc sẽ tăng mức thuế đối với lượng hàng hóa còn lại có trị giá trên 325 tỷ USD. Nó không đơn thuần xuất phát từ lý do Trung Quốc (3-5) bất ngờ đưa ra bản dự thảo mới (dài 150 trang) thay đổi nội dung cốt lõi hai nước đã đạt được trong 10 vòng đàm phán trước. Mà đó là một việc đã được hoạch định trước và xuất phát từ cách nhìn, cách đánh giá thế giới của ông. 

Với D. Trump, đây là việc làm cho nước Mỹ giữ chắc vai trò "bá chủ thế giới" đang bị Trung Quốc thách thức. Nước Mỹ đang có nguy cơ mất vị trí. Đây là cuộc đấu chính trị giữa hai hệ thống khác nhau. Do đó, cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung lần này sẽ gay go và khốc liệt hơn của H. Hoover và R. Reagan rất nhiều.

Giới quan sát quốc tế cho biết, Mỹ hằng nuôi hy vọng thông qua việc tiếp cận, thúc đẩy Trung Quốc hội nhập với trật tự do Mỹ chủ đạo để "cảm hóa" và "thay đổi" Trung Quốc. Song, 40 năm trôi qua (từ thời Tổng thống Nixon), Mỹ mới nhận ra rằng, nước Mỹ không những không làm thay đổi được Trung Quốc mà còn bị Trung Quốc dẫn dắt vào "ma trận" chiến lược của họ.

Sau 40 năm cải cách và mở cửa (từ 1978), cấu trúc kinh tế và chính sách quản lý vĩ mô của Trung Quốc đã và đang trải qua những thay đổi to lớn, tạo đà tăng trưởng nhảy vọt, năng lực sản xuất và trình độ phát triển kinh tế gia tăng

Ngoảnh đầu nhìn lại, Mỹ chơt bừng tỉnh và nhận ra chính mình mới là người bị Trung Quốc "dắt mũi". Nhiều năm qua, Trung Quốc đã thực hiện chính sách mở cửa hiệu quả, thu hút vốn đầu tư, kỹ thuật và phương thức quản lý của Mỹ và phương Tây để phục vụ cho phát triển đất nước.

Với tốc độ phát triển chóng mặt (bình quân 9,8%/năm trong 40 năm qua), Trung Quốc từ một nước nghèo nàn, lạc hậu trở thành nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới, chỉ đứng sau Mỹ và khoảng cách ngày càng bị rút ngắn.

Theo dự báo của các chuyên gia, đến năm 2024, nếu tiếp tục tăng trưởng như các năm trước, thì tổng lượng kinh tế của Trung Quốc sẽ vượt Mỹ với 20.814 tỷ USD so với 20.600 tỷ USD của Mỹ. Thậm chí, sau Đại hội 19 Đảng Cộng sản, Trung Quốc tuyên bố đi vào "thời đại mới" với chiến lược hai bước 2035 và 2050, biến Trung Quốc thành một cường quốc Xã hội chủ nghĩa hiện đại, Trung Quốc càng ở một tầm cao mới, càng là một đối thủ khó đối phó.

Sự điều chỉnh đúng lúc của Mỹ?

Có lẽ là hơi muộn nhưng người Mỹ đã nhận ra điều này và từ đó dẫn đến sự điều chỉnh chiến lược của Mỹ mà chính ông Trump là người thể hiện chính sách đó một cách quyết liệt và được "mở màn" bằng cuộc chiến thương mại, đến lúc này là cuộc chiến công nghệ. Trung Quốc phần nào đang dè dặt trước Mỹ, khi nước này trừng phạt công ty công nghệ hàng đầu Huawei; kêu gọi các công ty lớn khác của Mỹ và các nước đồng minh ngừng hoạt động với tập đoàn này.

Cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung không có dấu hiệu hạ nhiệt (Nguồn: MarketWatch)

Mục tiêu của ông Trump chắc chắn không chỉ là bắt Trung Quốc phải nộp thêm hàng trăm tỷ tiền thuế hoặc phải nới rộng hơn các điều kiện làm ăn của các công ty Mỹ trên thị trường Trung Quốc mà còn nhằm tới mục tiêu sâu xa hơn, mang tính chiến lược hơn. Đó là ngăn chặn sự trỗi dậy của Trung Quốc, vô hiệu hóa từ xa các thách thức từ Trung Quốc đối với vai trò lãnh đạo thế giới của Mỹ; đả kích uy tín, đạo đức kinh doanh, "tính trái luật" trong các hành vi thương mại của Trung Quốc, cố tình tạo ra hình ảnh "một Trung Quốc không đáng tin cậy", làm mất thanh danh của Trung Quốc, đánh sập địa vị "động lực tăng trưởng" của kinh tế thế giới mà nhiều đối tác đang vun vào cho Trung Quốc.

Kinh tế luôn đi liền với chính trị

Theo nhận định của giới chuyên gia, "cuộc chiến thương mại" không đơn thuần xuất phát từ những lợi ích kinh tế, ví như việc Mỹ cấm vận, trừng phạt Triều Tiên trong vấn đề sử dụng vũ khí hạt nhân, đó không phải là chiến tranh thương mại, mà là sử dụng các công cụ kinh tế một chiều để đạt phục vụ mục đích trong chính trị, đối ngoại. Cuộc chiến thương mại là sự giao thoa của những toan tính lợi ích về kinh tế, chính trị nội bộ và chính trị quốc tế.

Cần nhớ lại rằng, tháng 11-2016, ông D. Trump giành chiến thắng trước bà H. Clinton trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ bởi đã đánh trúng vào tâm lý “kẻ thua” của những người Mỹ da trắng bị “bỏ rơi” sau nhiều thập kỷ, tiêu biểu nhất là từ những vùng công nghiệp nặng đang sa sút.

Tổng thống Mỹ D. Trump ký sắc lệnh trừng phạt tập đoàn Huawei  của Trung Quốc (Nguồn: Reuters)

Tuyên bố “làm nước Mỹ vĩ đại trở lại” nhằm khơi dậy mơ ước được quay trở lại thời kỳ hoàng kim của những thành phố công nghiệp nặng như Detroit, của những người Mỹ da trắng làm chủ chính mảnh đất của mình. Việc tăng thuế đối với các mặt hàng Trung Quốc, trừng phạt công ty công nghệ Huawei để ông D. Trump thể hiện rằng mình đã thực hiện lời hứa đó. Và hơn hết, cái đích ông nhắm tới là mốc sự kiện tái tranh cử Tổng thống vào năm 2020.

Như vậy, những động thái liên tiếp trong thời gian qua về cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung không chỉ là sự cọ xát thương mại thông thường mà là sự cạnh tranh địa chiến lược giữa hai đối thủ giành vị thế "bá chủ thế giới". Sau khi nhìn lại các cuộc chiến thương mại trong lịch sử Mỹ, có thể ngầm dự đoán được ai sẽ giành được thế chủ động và ai sẽ phải linh hoạt điều chỉnh lại chiến lược để tránh nhưng tác động nghiêm trọng tới nền kinh tế, vổn định chính trị.