Ngày Tết - Nói về hai mươi bốn loài hoa mai
Sưu tầm
Trên
đất nước Việt Nam, người ta thường biết đến hoa mai qua loại hoa mai
vàng năm cánh đặc trưng xưa nay mà người ta còn gọi là mai rừng, mai tự
nhiên hay mai thiên nhiên chỉ có
năm cánh, hoa nhỏ và thân cao to có khi đạt đến chiều cao hơn chục mét,
hương thơm thoang thoảng, lây lất mùi gỗ rất dễ chịu và mát, không nồng
và đậm như một số loài hoa khác. Nhưng thật ra trên thế giới có tất cả
hai mươi bốn loài mai thuộc họ mai, tức là
chi họ Ochna (Ochnaceae) khác với loài mai mơ gần giống như hoa đào của
Trung quốc có màu trắng hoặc trắng hồng, cánh nhỏ, nhụy rậm và dày
thường mọc thành chùm và hoa rậm, thân giống cây hoa đào, đoạn xù xì,
đoạn trơn láng, màu xanh, da bóng và mọc cao to
như cổ thụ.
Hoa
mai tại Việt Nam mọc phổ biến ở miền Trung và miền Nam, đa số là mai
rừng tự nhiên. Sau này người ta sử dụng một số loại mai ghép lại với
nhau và cho ra đời một loại mai nhân
tạo đó chính là mai giảo nhiều cánh, số lượng cánh có thể lên đến hàng
chục cho đến hàng trăm cánh xếp chồng lên nhau thành một đóa hoa dày và
lớn. Nhưng thật ra hoa mai vàng trong tự nhiên cũng có loài đạt đến số
lượng cánh rất cao (từ 12 cho đến 18 cánh).
Mai tự nhiên có mùi hương tự nhiên rất thơm và thường nực nồng vào buổi
sáng và dần dần mất mùi vào những khoảng thời gian còn lại trong ngày.
Có lẽ vì buổi sáng sớm, nhiệt độ còn thấp, sương chưa tan nên hương thơm
còn giữ lại trong không khí, đến khi mặt
trời lên, nhiệt độ tăng dần, sương tan hết cũng là lúc hương hoa cũng
tản ra trong không khí nên chúng ta nghĩ là hoa mất mùi sau khi mặt trời
lên cao.
Hoa mai tại Việt Nam có mười tám loại như sau:
1 - Mai năm cánh: Loại
mai vàng mọc phổ biến tại miền Trung (Từ Đà Nẵng, Quảng Nam cho đến
Khánh Hòa) và trên dãy trường Sơn,
trong những khu rừng già. Đây là loại mai năm cánh tự nhiên, hoa nhỏ,
thân vừa và nở hoa không nhiều và rậm như một số loài mai khác mà nở
thưa thớt. Nhưng nếu lạc vào rừng mai này vào mùa xuân thì chúng ta sẽ
thấy sắc hoa vàng rực rỡ cả một khu rừng, cả một
triền núi và xác hoa rơi có khi vàng cả một dòng suối. Hương thơm ngập
tràn và lan tỏa cả một vùng rộng lớn. Ở một số ngọn núi thuộc đồng bằng
sông Cửu Long như tại vùng Thất sơn (bảy núi) cũng có loại mai này nhưng
ít hơn và rải rác không tập trung.
2 - Mai núi: Cũng
là một loại mai rừng nhưng có số lượng cánh nhiều hơn từ 12 cho đến 18
cánh, có khi còn hơn thế nữa. Mai này
mọc trên những núi đá khô khốc và sống chủ yếu bằng hơi sương, nước mưa
và nước ngầm trong lòng đất cộng với khí hậu ẩm thấp của miền núi. Loài
mai này thường xuất hiện nhiều tại các vùng núi thuộc Tây Nguyên và
nước bạn Campuchia.
3 - Mai chủy: Cũng
là một loại mai rừng nhưng thân
cây rất to, hoa nhiều, lá rộng, xanh bóng và có hình răng cưa. Loại mai
này có hoa mọc thành chùm rất đẹp nên gọi là mai chủy (chủy có nghĩa là
chùm, quần thể, quây quần lại, đặc nghẹt).
4 - Mai động, mai
sẻ: Là một loại mai chuyên mọc ở những vùng cát trắng gần biển.
Loại mai này có thân suôn thẳng và tròn và trổ bông thưa thớt. Nếu chúng
trổ năm cánh thì gọi là mai sẻ, còn nếu có hơn năm cánh thì đúng là loa
mai động. Mai động và mai sẻ mọc rải rác từ
các tỉnh từ Quảng Bình, Quàng Trị vào tận các vùng duyên hải thuộc miền
trung và có khi thấy chúng ở các vùng đồi cát trắng thuộc miền nam như
Tây Ninh, Đồng Nai, Biên Hòa v..v..
5 - Mai chùm gửi , mai Tỳ bà, mai vương: Là
một loại mai sống nhờ trên thân cây khác, nhất là các loại cây cổ thụ
to lớn, chúng
sống bám vào thân cây, một phần hút chất dinh dưỡng từ đất, một phần
hút chất dinh dưỡng từ cây mà chúng bám vào. Không giống các loại chùm
gửi khác chỉ bám trên thân cây khác, mai chùm gửi sống phân nửa dựa vào
bộ rễ bám vào lòng đất của nó. Mai chùm gửi
có thân ghồ ghề, cứng và xù xì cùng với những khối u kì dị. Chồi và
tược cũng như hoa đâm ra từ những khối u đó. Hoa trổ khá dày và khít
thành từng chùm đặc nghẹt. Có nơi còn gọi nó là mai tỳ bà hay mai vương.
6 - Mai hương : mai
thơm hay mai ngự: Là một loại mai vàng có mùi hương rất thơm, thơm hơn
tất cả các loài mai khác. Mùi hương
của nó rất đặc biệt và có lẽ là nồng nàn hơn tất cả các loài mai nên nó
được gọi là mai hương cho đúng với tính chất đặc biệt của loài mai vàng
năm cánh này. Ở Bến Tre cũng có rất nhiều loại mai này mà người dân ở
đây gọi nó bằng một cái tên rất miệt vườn
là "Mai thơm" vì nó rất thơm, thơm hơn những loại mai thông thường mà
người dân Nam bộ thường gặp. Ở Huế, loại mai này còn được gọi là "Mai
ngự" vì nó được trồng trong cung và rất được Hoàng tộc mến chuộng dùng
làm quà biếu cao cấp nên nó gọi là "Mai ngự".
7 - Mai châu (Mai trâu): Là một loại mai trổ hoa rất lớn, hoa của loài mai này lớn một cách lạ thường, cánh to và rộng, màu vàng
rực. Mỗi đóa hoa có đường kính hơn 5cm nên người ta gọi nó là mai trâu mà người Nam bộ thường đọc trại ra thành "mai châu".
8 - Mai liễu: Là một loại mai có cành rất mềm và rũ xuống như cây liễu, hoa trổ rất ít. Lá mai nhọn và nhỏ, thon dài như lá liểu
nên được gọi là mai liễu.
9 - Mai nhọn: Là một loại mai có lá dài và nhọn, nụ hoa và cánh
hoa cũng có hình dạng tương tự.
10 - Mai Cà Ná:
Là loại mai đặc trưng mọc tại vùng
biển Cà Ná thuộc tỉnh Ninh Thuận. Loài mai này có thân nhỏ, èo uột,
cành rất giòn, dễ gẫy, lá hình bầu dục, trơn láng và có răng cưa quang
rìa lá. Người dân ở đây gọi nó là mai rừng Cà Ná.
11 - Mai Vĩnh Hảo:
Vào địa phận của tỉnh Bình Thuận, thuộc huyện Tuy Phong, xã Vĩnh Hảo,
nơi có nguồn nước khoáng thiên nhiên
nổi tiếng nhất Việt Nam là "Nước khoáng Vĩnh Hảo" thì có một loại mai
vàng nữa cũng là loài đặc trưng của vùng này, không khác gì mấy so với
mai Cà Ná nhưng nó lại được người dân ở đây đặt cho cái tên theo địa
danh nơi nó đang sống là "Mai Vĩnh Hảo". Mai Vĩnh
Hảo có thân cứng, lá nhỏ, hoa to và phẳng, đặc biệt rất lâu tàn.
12 - Mai tứ quý: Loài mai đặc trưng của vùng Nam bộ.
Mai này cũng trổ hoa vàng nhưng sau khi cánh hoa rụng đi thì đài hoa
còn lại năm cánh màu đỏ với nhụy hoa và ba hạt màu đen như hạt đậu. Năm
cánh hoa màu đỏ cũng tròn trịa và giống hình một đóa hoa mai. Do tính
chất nở hai lần trên cùng một đóa nên người ta
còn gọi mai tứ quý là nhị độ mai. Mai này trổ bông lác đác quanh năm
nên mới gọi là mai tứ quý (xuân, hạ, thu, đông đều trổ hoa). Mai tứ quý
thân sần sùi và đen. Có cây phát triển rất to và cao nhưng đa số là
những cây lâu năm. Càng lâu năm nhìn nó càng cổ
kính và chắc chắn.
13 - Mai giảo:
Là loại mai có rất nhiều cánh được
ghép lại từ nhiều loại mai khác nhau trên cùng một cây mai. Mai giảo
lấy gốc mai vàng làm chủ sau đó ghép nhánh của các loại mai khác vào để
cho ra đời một loại mai có rất nhiều cánh, rất nhiều màu sắc trên cùng
một cây mai. Loại này là loại mai nhân tạo
mà chúng ta thấy rất nhiều hiện nay trên thị trường mai Tết.
Sáu loại mai trên thế giới:
1 - Mai vàng Campuchia (Mai
Cao Miên): Tên khoa học là Ochna integerrima. Hoa mai có từ 5 đến 9
cánh, khi nở ra thì úp ngược về
phía cuống hoa chứ không xòe rộng như các loại mai Việt Nam, hoa có màu
vàng tái (sậm gần như cam đậm). Loại mai này cũng có thấy ở Việt Nam,
phần nhiều mọc trong những khu rừng thuộc miền Nam và miền Trung. Chúng
là loài cây hoang dã cũng có phân bố ở một
số nơi có cồn cát nóng và ven những bờ sông râm mát. Mai vàng Campuchia
thuộc dạng thân gỗ, nhánh gầy, mảnh và dài. Lá đơn màu xanh nhạt và
bóng mọc thưa trên cành, mép lá có răng cưa nhỏ. Hoa mọc ra từ nách lá
thành chùm, cuống hoa ngắn, đài hoa xanh bóng
và không che kín nụ. Ở Việt nam người ta thường dùng loại mai này để
ghép thành mai giảo vì nó có khả năng tăng số lượng cánh lên rất cao.
Không những thế mà hiện nay nó còn có ba màu do lai ghép là đỏ, vàng và
trắng.
2 - Mai vàng Nam Phi:
Có khoảng
12 loài mai thuộc chi họ mai Ochna bao gồm dạng cây lẽ và cây mọc thành
bụi. trong đó có hai loài phổ biến là Ochna pretoriensis và Ochna
pulchra. Hai loài này xuất hiện rất nhiều tại vùng Koppie. Loài Ochna
pulchra cao khoảng 3 7m, vỏ cây thường có hiện tượng
tróc ra, lá dễ rụng. Chúng mọc hoang dã ở rừng, vỏ cây màu xám, xù xì ở
gốc, nhánh thân cây bị tróc vỏ màu kem nhạt. Mai Châu Phi có hai màu
vàng và hồng. Ngoài ra ở Nam Phi còn có các loại mai rất giống với mai
tứ quý tại Việt Nam.
3 - Mai vàng Myanmar (Miến
Điện): Ở đất nước Phật giáo này có một loài mai mang tên khoa học là
Ochna serrulata gần giống với loại mai Nam Phi. Tuy nhiên hình thức của
hoa mai có khác đôi chút ở chổ cánh hoa bẹt hoặc có bầu noãn đỏ như mai
tứ quý, tồn tại rất lâu trước khi rụng hoàn
toàn.
4 - Mai vàng Indonesia:
Có tên khoa học là Ochna kirkii Oliv, Ochna serrulata. Tất cả đều có
nguồn gốc từ Châu Phi, tuy nhiên
do địa chất khác nhau nên chúng có ngoại hình lớn hơn mai Châu Phi. Có
loài nở hoa vào mùa xuân, mùa hè hoặc nở cả bốn mùa như mai tứ quý.
5 - Mai vàng Madagascar:
Là loại mai có tên khoa học là Ochna greveanum với năm cánh tròn trịa, dúm bèo theo rìa cánh giống như mai cánh dúm ở Việt Nam, lá mai dài và rũ xuống từng chùm.
6 - Mai vàng Châu Phi:
Khác với mai vàng Nam Phi vì
nó giống mai vàng năm cánh của Việt Nam nhưng có tên khoa học khác là
Ochna thomasiana thuộc dạng cây bụi, lá hình oval, đầu lá nhọn và bén
dài khoảng 10cm. Hoa rộ trên cành vào mùa xuân, nhưng đôi khi lại bất
chợt nở hoa vào mùa hè nhưng số lượng ít hơn.
Cánh hoa thon dài khoảng 2cm, đài hoa bung ra rộng và trở thành màu đỏ
tía, bên trong có trái non màu xanh giống như mai tứ quý của Việt Nam.
Đó
là 19 loại mai của Việt Nam và thế giới, trong đó có loài thứ 4, thứ 6
và thứ 7 đã mang bảy cái tên khác nhau theo cách gọi của dân gian Việt
Nam. Nếu tính tổng cộng là có 24 loài
mai trên khắp thế giới hoặc có thể còn nhiều hơn nữa. Đúng là hoa mai
rất đa dạng và phong phú chủng loại. Ở Trung Quốc họ vẫn gọi cây đào là
cây mai vì có nhiều loại rất giống hoa mai nhất là hồng đào và bạch đào
mà họ hay gọi là hồng mai và bạch mai, nhưng
cánh mai tròn và nhỏ như cánh đào, nhụy hoa rậm và dày, thân cây giống
hệt như cây đào nên thường gọi là đào chứ không gọi là mai.
Ngày Tết nói chuyện về sự phong phú của cây mai để chúng ta cùng nhau
tìm hiểu về loại hoa đặc chưng của mùa xuân này. Hoa mai là biểu tượng
của sự may mắn, tốt đẹp, một sự khởi đầu hoàn hảo và thịnh vượng cho một
năm mới. Hoa mai còn có ý nghĩa xua đuổi những
điều xấu xa, không tốt đẹp cho một năm luôn được bình an, hanh thông và
phát đạt.
|
No comments:
Post a Comment